حسابداری سرمایه گذاری در اوراق بهادار

واحدهای اقتصادی اغلب وجوه مازاد دارند پس اقدام به سرمایه گذاری میکنند تا منفعت بیشتری کسب کنند بنابراین سرمایه گذاری نوعی دارایی است که واحد سرمایه گذار برای افزایش منافع اقتصادی نگهداری میکنند.

 سرمایه گذاری با یکی از روش های زیر صورت میگیرد:

1. سرمایه گذاری در اوراق بدهی مثل خرید اوراق قرضه و اوراق مشارکت
2. سرمایه گذاری در اوراق سرمایه که همان خرید سهام سایر شرکت ها میباشد
3. سرمایه گذاری در سپرده های بانکی
4. سرمایه گذاری در دارایی های فیزیکی مثل خرید زمین و فلزات گران بها

منظور از سرمایه گذاری در اوراق بهادار همان سرمایه گذاری در اوراق بدهی و سهام میباشد.

دلایل سرمایه گذاری:

• با انجام سرمایه گذاری از وجوه مازاد خود درآمد بیشتری ایجاد میکنند.
• دلایل استراتژیک باعث سرمایه گذاری در سایر شرکت ها میشود مانند کنترل با نفوذ در عملیات شرکت سرمایه پذیر

انواع سرمایه گذاری ها:

• سرمایه گذاری کوتاه مدت
• سرمایه گذاری بلند مدت

1 – سرمایه گذاری کوتاه مدت:

به اوراقی گفته میشود که : 1 – مدیریت قصد تبدیل آن به وجه نقد را در طول یکسال یا چرخه عملیات هر کدام کمتر است را دارد . 2 -به سهولت قابل تبدیل به وجه نقد میباشند.

در ترازنامه در بخش دارایی های جاری گزارش میشود.

2 – سرمایه گذاری بلند مدت:

اوراق بهاداری هستند که قصد مدیریت تبدیل آن به وجه نقد در کوتاه مدت نبوده و به سهولت قابل تبدیل به وجه نقد نباشد.

در ترازنامه در بخش دارایی های غیر جاری گزارش میشود.

سرمایه گذاری در اوراق بهادار:

• اوراق بدهی: مانند اوراق قرضه و اوراق مشارکت بوده و دارای سود تضمین شده ( بهره ) می باشد  و جز بدهی های بلند مدت است.
• اوراق سهام : سهام سایر شرکت ها می باشد که دارای سود تضمین شده نمی باشد و پرداخت سود آن بستگی به تصویب در مجمع عمومی دارد و جز حقوق صاحبان سهام است.

فاکتور های طبقه بندی و گزارشگری سرمایه گذاری:

1. نوع اوراق ( اوراق بدهی یا سرمایه )
2. قصد شرکت از نگهداری اوراق در بلند مدت یا کوتاه مدت
3. درصد مالکیت در شرکت سرمایه پذیر

نکته:

سرمایه گذاری ها در تاریخ تحصیل به بهای تمام شده ثبت میگردد و بهای تمام شده سرمایه گذاری ها شامل بهای خرید و مخارج تحصیل منهای سود تعلق گرفته دریافت نشده میباشد.

مبنای حسابداری سرمایه گذاری در اوراق بهادار:

سرمایه گذاری ها در تاریخ تحصیل به بهای تمام شده ( بهای خرید + مخارج تحصیل مثل کارمزد کارگزار و مالیات ) ثبت میشود.

فقط اگر در زمان خرید سرمایه گذاری دارای سود تضمین شده یا سود سهام تعلق گرفته اما پرداخت نشده باشد این مبلغ از بهای تمام شده کسر میگردد.

جهت انجام ثبت های حسابداری سرمایه گذاری ها ابتدا باید سرمایه گذاری ها را طبقه بندی کنیم سپس بر اساس نوع هر طبقه مراحل خاص آن طبقه را انجام دهیم.

طبقه بندی حسابداری سرمایه گذاری در اوراق بهادار:

1 – حسابداری سرمایه گذاری در اوراق بهادار معاملاتی :

الف: زمان خرید :

همان گونه که قبلا گفته شد سرمایه گذاری در تاریخ تحصیل به بهای تمام شده( بهای خرید به علاوه مخارج خرید منهای ( _ ) سود و بهره های متعلقه پرداخت نشده زمان خرید) ثبت میشود.

بدهکار                                  سرمایه گذاری در اوراق بهادار شرکت  &&&

بستانکار                                                                                        بانک &&&

ب : زمان دریافت بهره یا سود سرمایه گذاری :

بدهکار                                 بانک &&&

بستانکار                                              درآمد سرمایه گذاری معاملاتی شرکت &&&

ج : در پایان دوره مالی:

در پایان دوره ی مالی سرمایه گذاری در اوراق بهادار معاملاتی به ارزش بازار تبدیل میشود. جهت انجام این کار ارزش بازار و ارزش دفتری (بهای تمام شده) کلیه سرمایه گذاری ها مقایسه میشود و سود (زیان) ترکیب کل اوراق بهادار به حساب سود (زیان) تحقق نیافته اوراق بهادار معاملاتی منظور میشود.

نکته :

باید دقت شود که جهت تعیین سود ( زیان) تحقق نیافته اوراق بهادار معاملاتی ترکیب کل اوراق را در نظر میگیریم نه تک تک اوراق. بدین معنی که تفاوت بهای تمام شده و ارزش بازار کلیه اوراق بهادار معاملاتی را محاسبه و بابت جمع کل افزایش بعد از کسر کاهش ها یک سند حسابداری میزنیم.

بدهکار                          تعدیل بازار-اوراق بهادار معاملاتی &&&

بستانکار                                                          سود (زیان) تحقق نیافته – اوراق بهادار معاملاتی &&&

نکته :

حساب تعدیل بازار- اوراق بهادار یک حساب دائمی است که اگر مانده بدهکار داشته باشد به حساب سرمایه گذاری اضافه میشود و اگر مانده بستانکار داشته باشد از حساب سرمایه گذاری مربوطه کسر میگردد.

نکته :

حساب سود (زیان) تحقق نیافته اوراق بهادار معاملاتی در صورت حساب سود و زیان دوره گزارش میشود.

د : زمان فروش:

در زمان فروش تفاوت بین خالص دریافتی ( بهای فروش منهای هزینه های فروش) با بهای تمام شده اوراق بهادار معاملاتی ( ارزش دفتری) به حساب سود ( زیان) فروش اوراق بهادار معاملاتی منظور میشود.

حساب سود (زیان) فروش اوراق بهادار معاملاتی در بخش درآمدها یا هزینه های غیر عملیاتی صورت حساب سود (زیان) گزارش میشود.

نکته :

با توجه به اینکه حساب تعدیل بازار برای کلیه اوراق بهادار معاملاتی به صورت یکجا محاسبه شده بنابراین در زمان فروش یکی از اوراق نمیتوان این حساب را تعدیل کرد .

بنابراین در زمان فروش اوراق بهادار معاملاتی حساب تعدیل بازار دخالت داده نمیشود و این حساب فقط در پایان هر دوره مالی با توجه به ارزش دفتری اوراق بهادار معاملاتی با قیمت بازار تعدیل میشود.

2 -حسابداری در سرمایه گذاری در اوراق بهادار نگهداری تا سررسید :

اوراق بهادار نگهداری تا سررسید، فقط اوراق بدهی یک شرکت بوده که شرکت سرمایه گذار قصد و توانایی نگهداری آن اوراق تا سررسید را دارد.

اگر سرمایه گذار اوراق بهادار بدهی داشته باشد و قصد نگهداری تا سررسید هم داشته باشد اما به دلیل نیاز نقدینگی ممکن است زودتر از سررسید بفروشد دیگر این اوراق بهادار جزء اوراق بهادار نگهداری تا سررسید نیستند.

برای ثبت های مربوط به اوراق بهادار نگهداری تا سررسید دو روش وجود دارد:

1-ثبت سرمایه گذاری به روش خالص:

الف :زمان خرید اوراق بدهی:

در روش خالص حساب سرمایه گذاری در اوراق بهادار به مبلغ بهای تمام شده( بهای خرید به علاوه هزینه های خرید منهای سود تحقق یافته پرداخت نشده) ثبت می شود.

در این روش مبلغی که کمتر یا بیشتر از ارزش اسمی اوراق بهادار پرداخت کرده ایم در زمان خرید شناسایی نمی شود و این مبلغ در هنگام دریافت بهره اوراق شناسایی میشود .

بدهکار          سرمایه گذاری در اوراق بهادار نگهداری تا سررسید &&&

بستانکار                                                                                    بانک &&&

ب: زمان دریافت بهره:

همان طور که گفته بودیم در زمان دریافت بهره علاوه بر مبلغ بهره باید قسمتی از اضافه یا کسر پرداختی نسبت به ارزش اسمی اوراق هم شناسایی شود و به حساب سرمایه گذاری در اوراق قرضه منظور گردد تا در زمان سررسید اوراق ارزش دفتری سرمایه گذاری در اوراق برابر با ارزش اسمی اوراق بهادار گردد.

همان طور که گفته شد در زمان دریافت هر بار از بهره اوراق باید قسمتی از تفاوت ارزش دفتری و مبلغ پرداختی اوراق( بهای تمام شده اوراق بهادار) شناسایی شود.

 برای شناسایی این مبلغ از دو روش خط مستقیم و نرخ بهره موثر میتوانیم استفاده کنیم:

1 – روش خط مستقیم :

در این روش کل مبلغ کسر یا اضافه پرداختی نسبت به ارزش اسمی اوراق را در تعداد دفعاتی که قرار است درآمد بهره را دریافت کنیم تقسیم می کنیم تا مبلغی که در هر دریافتی بهره باید به حساب سرمایه گذاری در اوراق بهادار( همان مبلغ استهلاک اضافه یا کسر پرداختی) منظور شود بدست آید.

2.روش نرخ بهره موثر:

روش دوم استهلاک اضافه بها (تخفیف ) یا کسر بهای اوراق بهادار، روش نرخ بهره موثر است.

در این روش درآمد بهره از حاصل ضرب نرخ بهره بازار( نه نرخ بهره اسمی روی برگه ی اوراق) در ارزش دفتری اوراق بهادار(مانده ی حساب سرمایه گذاری در اوراق بهادار) به دست می آید.

سپس تفاوت درآمد بهره ی حاصله با مبلغ بهره دریافتی ( حاصل ضرب مبلغ اسمی در نرخ بهره اسمی اوراق بهادار) به عنوان استهلاک اضافه بها(تخفیف ) یا کسر بها اوراق تلقی میگردد .

ثبت مربوط به زمان دریافت بهره در صورتی که بهای تمام شده سرمایه گذاری کمتر از ارزش اسمی است به شرح زیر میباشد:

بدهکار                          بانک                                                             &&&

بدهکار                         سرمایه گذاری در اوراق بهادار نگهداری تا سررسید  &&&

بستانکار                                                                                              درآمد سرمایه گذاری &&&

ج : پایان دوره مالی :

اوراق بدهی نگهداری تا سررسید به بهای تمام شده پس از تعدیل استهلاک تخفیف یا اضافه بها گزارش میشوند و به ارزش بازار تعدیل نمیشوند بنابر این در پایان سال بابت تعدیل ثبتی نداریم.

د : تاریخ سررسید :

در زمان سررسید اوراق بدهی بخاطر اینکه اضافه یا کسر بهای پرداختی نسبت به ارزش اسمی اوراق بدهی مستهلک و به حساب سرمایه گذاری در اوراق بدهی منظور شده است بنابر این ارزش دفتری سرمایه گذاری در اوراق بدهی برابر با ارزش اسمی اوراق بدهی شده است .

بنابراین در زمان سررسید که به مبلغ اسمی اوراق پول دریافت کردیم ثبت زیر زده میشود.

بدهکار                                      بانک &&&

بستانکار                                                سرمایه گذاری در اوراق بهادار نگهداری تا سررسید &&&

2-ثبت سرمایه گذاری به روش ناخالص :

الف: زمان خرید اوراق بدهی:

در روش ناخالص در زمان خرید اوراق بدهی مبلغ اضافه بها یا کسر بهای پرداختی نسبت به ارزش اسمی اوراق بدهی به حساب کسر یا صرف اوراق بدهی منظور میشود ( در بعضی متون به جای حساب صرف از حساب تخفیف اوراق بدهی استفاده شده است).

بدهکار          سرمایه گذاری در اوراق بدهی نگهداری تا سررسید  &&&

بستانکار                                                                     بانک                            &&&

بستانکار                                                                    تخفیف اوراق بدهی         &&&

بنابراین در این روش سرمایه گذاری در همان زمان خرید به مبلغ اسمی ثبت میشود و در زمان دریافت بهره اوراق حساب کسر یا صرف اوراق مستهلک میشود

ب: زمان دریافت بهره :

مانند حالت قبل در زمان دریافت با اضافه بها یا کسر بها با یکی از دو روش خط مستقیم یا نرخ بهره موثر مستهلک انجام میشود اما در این حالت مبلغ مستهلک شده به جای حساب سرمایه گذاری به حساب صرف یا کسر اوراق بدهی منظور میشود.

ج: پایان دوره مالی :

مانند حالت قبل ثبت تعدیلی نداریم.

د : زمان فروش اوراق بدهی:

در این زمان با مستهلک کردن کسر یا صرف سهام مانده این حساب صفر شده است و سرمایه گذاری نیز در ابتدا به ارزش اسمی اوراق ثبت شده است.

بدهکار                                بانک &&&

بستانکار                                         سرمایه گذاری در اوراق بدهی نگهداری تا سررسید &&&

3 – حسابداری سرمایه گذاری در اوراق بهادار آماده برای فروش :

این اوراق هم مانند اوراق بهادار معاملاتی به طور فعال داد و ستد نمیشوند و همچنین همانند اوراق بدهی قصد نگهداری آن تا سررسید نیست.

الف : زمان خرید :

مانند اوراق بهادار معاملاتی به بهای تمام شده ثبت میگردد.

بدهکار         سرمایه گذاری در اوراق بهادار آماده برای فروش &&&

بستانکار                                                                            بانک &&&

ب : زمان دریافت بهره یا سود:

بدهکار                   بانک &&&

بستانکار                                درآمد سرمایه گذاری &&&

ج : پایان دوره مالی :

در پایان دوره مالی، سرمایه گذاری در اوراق بهادار آماده فروش نیز مانند سرمایه گذاری در اوراق بهادار معاملاتی به ارزش بازار تعدیل میشوند و تفاوت بهای تمام شده و ارزش بازار به صورت ترکیب به حساب تعدیل بازار اوراق بهادار آماده برای فروش و سود (زیان) تحقق نیافته اوراق بهادار آماده برای فروش منظور میگردد.

این روش هم مانند اوراق بهادار معاملاتی است با این تفاوت که در اوراق بهادار آماده برای فروش مانده حساب سود (زیان) تحقق نیافته در قسمت حقوق صاحبان سهام ترازنامه و صورت سود و زیان جامع گزارش میشود.

بدهکار               تعدیل بازار – اوراق بهادار آماده فروش &&&

بستانکار                                             سود (زیان) تحقق نیافته – اوراق بهادار آماده برای فروش &&&

نکته :

در سال دوم وقتی میزان مابه التفاوت ارزش بازار و بهای تمام شده را حساب کردیم باید دقت کنیم که مانده سال قبل را باید تعدیل کنیم تا به مانده فعلی برسد.

د : زمان فروش :

مابه التفاوت بهای فروش و ارزش دفتری (بهای تمام شده) سرمایه گذاری در اوراق بهادار آماده برای فروش به حساب سود (زیان) فروش اوراق بهادار آماده برای فروش منظور میگردد.

بدهکار                               بانک     &&&

بستانکار                                       سود فروش اوراق بهادار آماده برای فروش         &&&

بستانکار                                       سرمایه گذاری در اوراق بهادر آماده برای فروش  &&&

4 – سرمایه گذاری در اوراق سهام با اعمال نفوذ قابل ملاحظه :

برای دستیابی به میزان معقولی از یکنواختی در عمل، فرض بر این است که در غیاب شواهد نقض کننده، در مواردی که شرکت سرمایه گذار( به طور مستقیم یا غیر مستقیم) حداقل 20 درصد (  کمتر از 50 درصد) از سهام دارای حق رای شرکت سرمایه پذیر را داشته باشد، دارای نفوذ قابل ملاحظه در شرکت سرمایه پذیر است .

در این نوع سرمایه گذاری سرمایه گذار باید از روش ارزش ویژه برای حسابداری سرمایه گذاری خود استفاده کند.

در روش ارزش ویژه به گونه ای عمل میشود که حساب سرمایه گذاری منعکس کننده ی حقوق صاحبان سرمایه شرکت سرمایه پذیر به میزان درصد مالکیت شرکت سرمایه گذار می باشد.

الف : زمان خرید:

مانند حالت های دیگر حساب سرمایه گذاری در سهام شرکت سرمایه پذیر به بهای تمام شده ثبت میشود.

بدهکار           سرمایه گذاری در سهام شرکت      &&&

بستانکار                                                                بانک   &&&

ب : زمان اعلام سود (زیان) شرکت سرمایه پذیر :

چون حساب سرمایه گذاری باید نشان دهنده سهم شرکت سرمایه گذار از حقوق صاحبان سرمایه شرکت سرمایه پذیر باشد بنابراین در هنگام اعلام سود که نشان دهنده افزایش حقوق صاحبان سرمایه شرکت سرمایه پذیر است باید حساب سرمایه گذاری هم به میزان سهم شرکت سرمایه گذار افزایش پیدا کند.

بنابراین حساب سرمایه گذاری در سهام شرکت سرمایه پذیر به میزان سهم شرکت سرمایه گذار ( سود خالص اعلام شده ضربدر درصد تملک سرمایه گذار) بدهکار میشود و در مقابل حساب درآمد سرمایه گذاری بستانکار میشود.

اگر شرکت سرمایه پذیر زیان خالص اعلام کند ثبت برعکس میشود.

بدهکار                     سرمایه گذاری در سهم شرکت  &&&

بستانکار                                                            درآمد سرمایه گذاری &&&

ج : پرداخت سود سهام توسط شرکت سرمایه پذیر :

با توجه به حالت قبل پرداخت سود نشان دهنده کاهش حقوق صاحبان سرمایه شرکت سرمایه پذیر است پس باید حساب سرمایه گذاری نیز به میزان سهم شرکت سرمایه گذار بستانکار شود.

بدهکار                                بانک &&&

بستانکار                                     سرمایه گذاری در سهام شرکت  &&&

د : زمان فروش :

در زمان فروش سرمایه گذاری مابه التفاوت قیمت فروش و ارزش دفتری سرمایه گذاری (مانده حساب در دفاتر) به حساب سود یا زیان فروش سرمایه گذاری منظور میشود.

بدهکار                            بانک    &&&

بستانکار                               سرمایه گذاری در سهام شرکت       &&&

بستانکار                                سود فروش سرمایه گذاری             &&&

5 – سرمایه گذاری در اوراق سهام با اعمال کنترل :

اگر شرکت سرمایه گذار بیش از 50 درصد سهام شرکت سرمایه پذیر را بخرد، کنترل عملیات شرکت سرمایه پذیر را در اختیار میگیرد که در این حالت به شرکت سرمایه گذار ، شرکت اصلی و به شرکت سرمایه پذیر شرکت فرعی گفته میشود .

در این حالت باید صورت های مالی تلفیقی تهیه شود به این صورت که صورت های مالی شرکت اصلی و فرعی در یک مجموعه صورت های مالی ترکیب میشوند.