حسابداری صنعتی یا بھای تمام شده

حسابداری صنعتی یا بهای تمام شده  شاخه ای از علم و فن حسابداری میباشد که وظیفه جمع آوری اطلاعات مربوط به عوامل هزینه و محاسبه بهای تمام شده محصولات و خدمات را بر عهده دارد و با تجزیه و تحلیل
گزارش ها و بررسی راه های تولید روش های تقلیل بهای تمام شده تولیدات را بیان می نماید.

وظایف و کاربرد حسابداری صنعتی یا بهای تمام شده چیست ؟

گاهی تصور میکنیم که کاربرد حسابداری صنعتی و بهای تمام شده محدود به کارخانجات و صنایع
تولیدی می باشد هرچند شاید کاربرد آن در این جهت باشد ولی سایر مؤسسات نیز از
حسابداری بهای تمام شده بهره میبرند.

و از روش های حسابداری بهای تمام شده در بانک ها، شرکت های بیمه، عمده فروشی ها، شرکت های حمل و نقل، شرکت های هواپیمایی، دانشگاه ها و بیمارستان ها در جهت کارایی بیشتر استفاده می گردد.

اهمیت حسابداری بهای تمام شده:

در واقع حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام شده یک ابزار بسیار مهمی است که در اختیار مدیریت قرار می گیرد تا مدیران را در برنامه ریزی، کنترل و نظارت و بررسی نتایج فعالیت ها، یاری نماید.

مدیران با استفاده از حسابداری صنعتی، بهای تمام شده تولیدات را محاسبه می کنند و کنترل خود را
بر روی هزینه های مواد، دستمزد و سایر هزینه های تولید اعمال می کنند.

مدیران اگر گزارشات دقیق و صحیحی از عوامل هزینه نداشته باشند در تصمیم گیری خود در جهت
افزایش تولید یا سایر تصمیم گیری ها و راه انجام تصمیمات خود دچار اشتباه میشوند و با مشکل مواجه خواهند شد.

آشنایی با مفاهیم، تعاریف و اصطلاحات موجود در گزارشات حسابداری صنعتی:

هزینه یابی و دایره هزینه یابی :

هزینه یابی : به تعیین بهای تمام شده کالای ساخته شده و موجودی کالای در جریان ساخت گفته میشود.

دایره هزینه یابی : دایره ای است که مسئولیت نگهداری اسناد و مدارک مرتبط با حسابداری عملیات تولیدی و غیر تولیدی را به عهده داشته و در ضمن وظیفه تجزیه و تحلیل کلیه هزینه های تولیدی، توزیع و فروش جهت ارائه و استفاده مدیریت را به عهده دارد.

کالای ساخته شده :

عبارت است از : کالایی که با گذراندن مراحل تولید به شکل کامل ساخته شده است و در واقع فرآیند تولید را به شکل کامل طی نموده است .

کالای در جریان ساخت :

عبارت است از : کالایی که در جریان مراحل تولید قرار گرفته اند اما کامل نشده اند و بخشی از فرآیند تولید را
طی نموده اند ولی ساخت آنها تمام نشده است .

منظور از تولید چیست؟

عبارت است از : هنگامی که مواد اولیه با عبور از یک فرآیند ساخت تغییر شکل دهد و به یک کالای ساخته شده تبدیل شود در این صورت تولید پذیرفته است.

اجزاء و عوامل تشکیل دهنده بهای تمام شده :

این اجزا و عوامل به طور کلی به 3 دسته تقسیم میشوند:

1. مواد اولیه
2. دستمزد
3.  سربار ( سایر هزینه های تولید )

1 – مواد اولیه:

مواد اولیه قسمت اصلی تولید کالا و محصول می باشد که مواد اولیه تولید خود به دو بخش زیر تقسیم می شود:

مواد مستقیم :

آن بخش از مواد مصرفی که از کالای ساخته شده جدائی ناپذیر است و مستقیماً در ساخت کالا نقش
دارد را مواد مستقیم گویند.

مانند : آرد در ساخت نان مواد مستقیم تولید نان محسوب می گردد.

مواد غیرمستقیم :

آن بخش از مواد مصرفی که برای تکمیل کالا ضروری می باشد ولی به علت مصرف ناچیز آن نتوان آن را به عنوان مواد مستقیم مصرفی تولید طبقه بندی کرد مواد غیرمستقیم محسوب می شود.

مانند : مصرف میخ در ساخت میز و کمد چوبی.

2 – دستمزد :

به حقوق و حق الزحمه ای که در جریان تولید و ساخت برای تبدیل مواد به کالا به کارگران پرداخت می شود را به عنوان دستمزد تولید شناسایی می کنند.

دستمزد نیز به دو دسته  تقسیم میشود :

دستمزد مستقیم :

دستمزدی است که بابت کاری پرداخته می شود که مستقیم صرف تبدیل مواد اولیه به کالای ساخته شده می شود.

دستمزد غیر مستقیم :

دستمزدی است که بابت کاری پرداخت می شود که مستقیماً در ساخت و ترکیب کالای ساخته شده نقش ندارد

مانند : حقوق نگهبانان و سر کارگران کارخانه .

3 – سربار ساخت :

به کلیه هزینه هایی که در جریان تولید اتفاق می افتد ولی نمی توان آنها را به طور مستقیم و مشخص به اقلامی از تولید یا محصولی خاص اختصاص داد  را سربار کارخانه یا سایر هزینه ها میگویند.

میتوان به نمونه های مشخص این هزینه ها که شامل : مواد غیرمستقیم تولید، دستمزد غیرمستقیم، هزینه تعمیرات و هزینه های استهلاک ماشین آلات ، هزینه بیمه و سایر مواد مشابه اشاره کرد.

بخش های بهای تمام شده :

بهای تمام شده از 5 بخش تشکیل میشود:

1. بخش مواد مستقیم
2. بخش دستمزد مستقیم
3. بخش سربار
4. بخش کالای در جریان ساخت
5. بخش کالای ساخته شده

در حسابداری مؤسسات تولیدی برای آنکه رویدادهای مالی فرآیند تولید را نشان دهند از حساب کالای در جریان ساخت استفاده می کنند و هزینه های مواد، دستمزد و سربار و کالای در جریان ساخت اول دوره را در بدهکار این حساب منظور می کنند این حساب ماهیت بدهکار دارد .

و هنگامی که کالا ساخته شد و فرآیند انبار شدن آن آغاز شد عملیات حسابداری انبار کالای ساخته شده را در
حساب کالای ساخته شده نشان می دهد یعنی حساب کالای در جریان ساخت بستانکار می شود و حساب کالای ساخته شده بدهکار این حساب نیز ماهیت بدهکار دارد.

و بابت موجودی کالای ساخته شده اول دوره و کالای ساخته شده طی دوره بدهکار می شود و اگر کالایی فروش رفت بابت قیمت تمام شده کالای  فروش رفته بستانکار می شود.

بهای اولیه :

بهای اولیه عبارت است از  : حاصل جمع هزینه هایی که به طور مستقیم  مواد اولیه مستقیم و دستمزد
مستقیم  در ساخت کالا به کار می رود.

دستمزد مستقیم+ مواد اولیه مصرفی مستقیم = بهای اولیه

بهای تبدیل :

بهای تبدیل عبارت است از  :هزینه هایی که برای تبدیل مواد اولیه به کالای ساخته شده به کار می رود .

سربار ساخت + دستمزد مستقیم = بهای تبدیل

فهرست حساب ها در مؤسسات تولیدی و حسابداری صنعتی :

می دانید در مؤسسات تولیدی همچون سایر مؤسسات خدماتی و بازرگانی به جهت گزارشگری، اطلاعات مالی باید جمع آوری، شناسایی و به منظور ثبت در دفاتر روزنامه، و انتقال به حسابهای دفتر کل کدگذاری شوند.

بنابراین لازم است فهرست مناسب حساب ها تهیه شود و حساب ها به شکلی کدگذاری شوند که جریان و ارتباط هزینه ها و مخارج را به طور مستقیم با افراد مسئول هزینه نشان دهد.

 معمولا فهرست حساب ها به دو قسمت تقسیم میشود :

• حساب های ترازنامه ای یعنی در واقع دارائیها، بدهیها و سرمایه
• حساب های صورت حساب سود و زیان یعنی فروش، بهای تمام شده فروش رفته، سایر درآمدها و هزینه ها

ارتباط بین حساب های مالی و حساب های صنعتی :

به طور کلی حساب هایی که در واقع نشان دهنده عملیات ساخت و تولیدی می باشند عبارتند از :

1. حساب کنترل مواد
2. حساب کنترل حقوق و دستمزد
3. حساب کنترل سربار کارخانه
4. حساب کالای در جریان ساخت
5. حساب کالای ساخته شده

حساب های فوق در واقع جریان هزینه ها را از اولین مرحله یعنی درخواست مواد خام تا زمان تعیین بهای تمام شده کالای فروش نشان می دهند.

گزارش های حسابداری صنعتی و روش تهیه آن ها :

استفاده کنندگان از گزارش های حسابداری دو دسته اند :

1. استفاده کنندگان درون سازمانی
2.  استفاده کنندگان برون سازمانی

 گزارش های حسابداری تهیه می شوند تا 2 هدف زیر تحقق پیدا کند :

1. امکان بررسی توانایی و نکات ضعف مؤسسات با توجه به تجزیه و تحلیل عملکرد و فعالیت های مؤسسات و شرکتها
2. برنامه ریزی و کنترل فعالیت ها با توجه به اطلاعات  کسب شده از گزارشات مالی گذشته

بنابراین مؤسسات تولیدی نیز دو نوع گزارش تهیه می کنند:

• گزارش های درون سازمانی
• گزارش های برون سازمانی

1 – گزارشات درون سازمانی :

گزارش های درون سازمانی که به طور کلی مورد استفاده مدیران جهت برنامه ریزی، کنترل و نظارت و تصمیم گیری تهیه می شوند.

2 – گزارشات برون سازمانی :

گزارش های برون سازمانی که مورد استفاده کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی خارج از سازمان می باشد نمونه بارز این استفاده کنندگان سرمایه گذاران، بورس اوراق بهادار، دولت، بانک ها، حسابرسان می تواند باشد.

هزینه یابی و انواع آن :

روش های هزینه یابی در واقع روش ها و نظام هایی می باشند که منجر به انجام ثبت های حسابداری و تهیه گزارشاتی می گردند که مدیریت را در ارتباط با کنترل هزینه های مواد، دستمزد و سربار کمک و یاری می نمایند.

به طور کلی با توجه به نوع فعالیت مؤسسات تولیدی روش های هزینه یابی که مورد استفاده قرار می گیرند

2 نوع می باشند:

1. هزینه یابی سفارش کار
2. هزینه یابی مرحله ای

برخی از مؤسسات تولیدی سفارش پذیرند یعنی در واقع تولیدات آنها و هزینه هایی که در آنها صورت می گیرد با سفارش و یا عقد پیمان ایجاد می شوند.

بنابراین برای هزینه یابی در این موسسات از روش هزینه یابی سفارش کار استفاده می گردد.

نمونه ای این مؤسسات  مانند : شرکت های پیمانکاری، کارخانجات کشتی سازی، هواپیما سازی، بیمارستانها،
تعمیرگاه های اتومبیل و سایر موارد مشابه می باشد.

برخی از مؤسسات تولیدی دیگر که تولیدات آن ها برای آنک ه تکمیل شود مراحل مختلفی را طی میکند و محصولات آن ها به صورت انبوه و یکسان تولید می شود از روشهای هزینه یابی مرحله ای استفاده می نمایند.

نمونه ای از این موسسات : کارخانجات نساجی، مواد شیمیایی، صنایع نفت، کفش، و موارد مشابه میباشند.